دکتر قنبری باغستان: کنترل یک «استاندارد» به معنای تصاحب بازار آن فناوری است

در این کارگاه آموزشی دکتر عباس قنبری باغستان عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مشاور ارتباطات و امور بین‌الملل پارک فاوا با موضوع «ضرورت گذار به استانداردسازی در حکمرانی مدرن پارک‌های علم و فناوری» به سخنرانی پرداخته‌اند که گزارش آن را در ادامه می‌خوانید:

دکتر عباس قنبری باغستان مشاور ارتباطات و امور بین‌الملل پارک فاوا در ابتدای سخنان خود با اشاره به ضرورت نگاه حکمرانانه و حاکمیتی در موضوع پارک های علم و فناوری در خصوص اهمیت «استانداردسازی» گفت: منظور از استاندارسازی فرایند تدوین، اعمال و توسعه استانداردها و پروتکل‌های فنی فعالیت فناورانه است. به عبارت دیگر در مباحث استاندارسازی، نگاه فراتکنولوژی و فرافناورانه مدنظر  است و محصولات، شرکت‌ها و پارک‌ها به تنهایی مورد نظر نیست.

قنبری باغستان تصریح کرد: به همین دلیل پروتکل‌ها، فرایندها، مکانیسم‌ها و دستورالعمل‌هایی که همراه با محصول (در سطح کشور، منطقه‌ای و جهانی) نهادینه و اجراء می‌شود، دارای پیامدهای بسیار مهمی از منظر حکمرانی و حاکمیتی است.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اهمیت دو سطح «حکمرانانه» و «فناورانه» خاطرنشان کرد: پارک‌های علم و فناوری، به خصوص واحدهای روابط عمومی آنها، باید بتوانند تحولات فناورانه را به خوبی رصد کرده و دلالت‌های ایجاد شده برای کشورها را درک و دریافت کنند. با توجه به موارد گفته شده همچنین دو بازیگر در سطح «حاکمیتی»(دولت‌ها) و «شرکت‌ها»(پلتفرم‌ها) نیز وجود دارد که بررسی دقیق این موارد نشان دهنده گذار پارادامی مهمی در «بازیگری» از سوی دولت‌ها به سمت شرکت‌ها است. به عبارت دیگر گذار پارادایمی مهمی در حال روی دادن است و آن گذار از «دیپلماسی رسمی» به «دیپلماسی شرکتی» است که برای درک اهمیت این گذار،  فهم ضرورت دستیابی به اشرافیت فناورانه و رویکرد حکمرانانه به تحولات فناوری ضروری است. 

وی در ادامه با بیان تاریخچه مختصری از مباحث استانداردسازی، به کتاب «یک جهان، چندین صدا» اشاره کرد و گفت: این کتاب به خوبی موضوع «استانداردسازی» در سازمان‌های بین‌المللی را که از زمان راه اندازی سازمان ملل و سازمان‌های وابسته مانند یونسکو و سازمان ارتباطات جهانی ایجاد شده‌اند، توضیح داده و بازه زمانی مباحث مطرح شده در آن نیز  به پس از جنگ جهانی دوم تا اواخر دوران جنگ سرد  بازمی‌گردد. لازم به ذکر است که در این بازه زمانی، «غلبه دیپلماسی رسمی» یکی از موارد مهم در مباحث استانداردسازی به شمار رفته و در آن دولت ها بازیگران اصلی محسوب می شده اند.

مشاور ارتباطات و امور بین‌الملل پارک فاوا با اشاره به «اصلی بودن» نقش دولت‌ها در گفتمان های مربوط به استانداردسازی در آن بازه زمانی یادآور شد: در تمامی نزاع‌های صورت گرفته در آن بازه در ارتباط با فرایند استانداردسازی در خصوص فناوری اطلاعات و ارتباطات، نمایندگان رسمی دولت‌ها  بازیگران اصلی به شمار رفته و منافع کشورها از طریق بازیگری دولت‌ها و نمایندگان رسمی حکومت‌ها تأمین شده و به اجماع جهانی در مورد این فرایند نیز  می‌رسیدند. اما از اواخر دهه 90 میلادی با ظهور مباحث جهانی سازی، جامعه اطلاعاتی، شبکه‌های اطلاعاتی، گافام و...، این وضعیت تغییر کرد.

 قنبری باغستان با اشاره به«اعلامیۀ استقلال فضای سایبری» افزود: اعلامیۀ استقلال فضای سایبری توسط جان پری بارلو در سال 1996 مطرح شد. بارلو در این اعلامیه به نقل از شرکت‌های بزرگ مطرح کرد که «دولت‏های جهان صنعت! ای غول‏های فرسودۀ گوشتالود و فولادین، من از فضای سایبری می‏آیم، خانۀ جدید ذهن... . ما، به نمایندگی از دنیای آینده، از شما استقبال نمی‏کنیم. شما در اینجا حاکمیتی ندارید». به این ترتیب و تحت تاثیر ظهور کمپانی‌های بزرگ در حوزه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، شرکت‌های بزرگ جایگزین دولت‌‌ها و نهادهای رسمی بین‌المللی شده و گذار از دیپلماسی رسمی به دیپلماسی شرکتی اتفاق شد. در واقع اعلامه بارلو در خصوص «استقلال فضای سایبری»، به نوعی اعلان جنگ شرکت های بزرگ با دولت ها تعبیر شد که هنوز هم ادامه دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گذار از دیپلماسی رسمی به دیپلماسی شرکتی را یک «پارادایم شیفت» مهم دانست و گفت: دیپلماسی شرکتی در بدیهی ترین تعریف یعنی دیپلماسی‌هایی که نه از سوی دولت‌ها و نمایندگان رسمی حاکمیت، بلکه از سوی شرکت‌های خصوصی در حوزه فناوری، ارتباطات و تکنولوژی شکل می گیرد و اجرا می‌شوند. در این دیپلماسی نه منافع عمومی و نه مرزبندی های رایج از حاکمیت های ملی اهمیت ندارند، بلکه مهم تامین منابع تجاری و اقتصادی شرکت ها مورد نظر است.

به گفته دکتر قنبری باغستان، اوج چنین گذاری، سال 2017 توسط دانمارک محقق شده که در آن برای اولین بار، یک سفیر از سوی این کشور در کمپانی «گوگل» منصوب شد. در واقع اقدام کشور دانمارک در انتصاب یکی از پرسابقه‏ترین دیپلمات‏های خود به نام کاسپر گلینژ به عنوان سفیر خود در کمپانی گوگل، نقض همه پروتکل‌های سیاسی رایج بود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: تحت تأثیر این گذار و پارادایم شیفت، شعار «شرکت‏های درجه‏ سه محصولات تولید می‏‏کنند، شرکت‏های درجه ‏دو فناوری را توسعه می‏‏دهند، شرکت‏های درجه ‏یک استانداردها را تعیین می‏‏کنند» میان شرکت‌های فناور رایج شد. در واقع استاندارسازی شرکت‌های درجه یک، به معنای کنترل یک استاندارد و تصاحب بازار آن فناوری در مقیاس جهانی و منطقه ای است.

مشاور ارتباطات و امور بین‌الملل پارک فاوا با اشاره به پیشرو بودن کشور چین در «استاندارسازی اینترنت نسل پنجم» تصریح کرد: بر اساس برآوردهای جهانی از بین پنج شرکت بزرگ ‌آی‌تی جهان، کمپانی هوآوی با اختلاف بسیار زیادی بیشترین تعداد استاندارد و پروتکل امنیتی مربوط به فناوری نسل پنج را توسعه داده است. پس از آن به ترتیب شرکت‏های اریکسون، نوکیا، کوالکام و چاینا موبایل در رده‏های بعدی قرار دارند. این پیشگامی چین در استانداردسازی فناوری نسل پنجم در شرایطی صورت می گیرد که چین در زمینۀ تعریف پروتکل‌ها و استانداردهای مربوط به تلفن‏‏های همراه نسل سوم و چهارم، وای فای (احراز هویت WAPI یا WLAN و زیرساخت‏‏های حریم خصوصی)، دی‏وی‏دی‏ها (AVS، استاندارد رمزگذاری صوتی ـ تصویری) و (RFID  شناسایی از طریق فرکانس رادیویی)، فعالیت‏های چندانی نداشته است.

قنبری باغستان با اشاره به شکل گیری و پیاده سازی ایده «جادۀ ابریشم اطلاعاتی» چین که یک شبکه کابل‏‏های نوری زیردریایی بین قاره‏‏ای و ارتباطات فضایی (ماهواره‏ای) است، یادآور شد: شرکت چاینا کام سرویس، یکی از شرکت‏های تابعۀ چاینا تلکام، ساخت مشترک ابربزرگراه اطلاعاتی ‏‏‏‏‏آفریقا (میان چین و ‏‏‏‏آفریقا) را با سرمایه‏‏‏‏گذاری 15 میلیارد دلاری و یک کابل نوری 150هزار کیلومتری که 48 کشور ‏‏‏‏‏آفریقایی را تحت پوشش قرار می‏‏دهد، آغاز کرده است. همچنین چاینا یونیکام در حال کابل‏کشی فیبر نوری برای اتصال آسیای میانه، آسیای جنوب شرقی، ‏‏‏‏‏آفریقا و آمریکا‏ی جنوبی است. به عبارت دیگر کشور چین از طریق شرکت‌های فناوری خود و ورود به عرصه استانداردسازی  به چنین پیشرفت بی سابقه ای دست یافته است.

دکتر قنبری باغستان تأکید کرد: این گذار موفق چین در زمینه استانداردسازی یک دفعه و ناگهانی محقق نشده؛ بلکه به خاطر ورود سریع، به موقع و موفق شرکت های بزرگ این کشور به این عرصه بوده است.

به گفته وی، از جمله مهمترین نشانه های فهم اهمیت موضوع استانداردسازی در کشور چین را باید در تغییر ترکیب هیئت‌های نمایندگی این کشور از ترکیب صرفا سیاسی به ترکیب همراه با تکنسین‌های فنی در محافل مهم سیاستگذاری و تصمیم سازی بین المللی از جمله در آیکان، کارگروه مهندسی اینترنت، معماری ‏‏اشیای دیجیتال، مجمع حکمرانی اینترنت (IGF)، گروه کارشناسان دولتی سازمان ملل متحد در زمینۀ تحولات ‏‏‏‏حوزۀ فناوری، کنوانسیون دیجیتال ژنو و... دانست.

دکتر قنبری باغستان در پایان ادغام/شبکه سازی، اشرافیت فناورانه و حضور مؤثر، کارشناسانه و هدفمند در محافل کارشناسی جهانی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی را از مکانیسم‌های قدرت‌افزای و زمینه سازی ورود به عرصه «استانداردسازی» عنوان کرد که توجه به آن برای کشور جهت تداوم جهش در عرصه علم و فناوری امری ضروری است.

لازم به یادآوری است که در کارگاه آموزشی «حکمرانی مدرن در پارک‌های علم و فناوری» که روز چهارشنبه، 26 خرداد ماه در سالن همایش های پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) برگزار شد، علاوه بر مدیر کل روابط عمومی وزارت عتف، 10 نفر از دبیران روابط عمومی مناطق دهگانه وزارت عتف به صورت حضوری و بیش از 150 نفر از مدیران روابط عمومی پارک های علم و فناوری و دانشگاه های سراسر کشور به صورت غیرحضوری شرکت داشتند.

همچنین دکتر محمدجعفر صدیق دامغانی‌زاده، مشاور وزیر  و رئیس پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات با موضوع «حکمرانی مدرن در پارک‌های علم و فناوری؛ نگاهی به تاریخ توسعه پارک‌های علم و فناوری در ایران»؛ دکتر ندا شفیعی، سرپرست اداره کل وزارت عتف با موضوع اهمیت ارتباطات مؤثر در فعالیت‌های روابط عمومی پارک‌های علم و فناوری؛ دکتر احسان چیت‌ساز، معاون توسعه بازار پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات با موضوع مقیاس‌پذیری کسب‌وکارهای مدرن از طریق تأمین مالی جمعی و مهندس محمدعلی جعفری، مدیر مرکز توسعه واحدهای فناور پارک فاوا با موضوع معرفی شبکه توسعه اقتصاد دیجیتال(تاد)  از جمله دیگر سخنرانان این کارگاه آموزشی بودند.