صدیق دامغانی‌زاده: محرکِ ماشینِ اقتصادِ دولت در کشور حوزه ICT است

آنچه در ادامه می‌آید گزارشی از سخنان دکتر محمدجعفر صدیق دامغانی زاده، مشاور وزیر و رئیس پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات است.

دکتر محمدجعفر صدیق دامغانی زاده، رئیس پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات در ابتدای سخنان خود ضمن خیرمقدم به حاضرین در جلسه، معاونت برنامه‌ریزی را رکن مهمی در سازمان عنوان کرد و گفت: متأسفانه سازمان‌ها در عین تعامل داشتن با یکدیگر، براساس سینرژی (هم‌افزایی) کار نمی‌کنند. من معتقدم اگر سازمان‌ها براساس سینرژی با یکدیگر تعامل داشته باشند، بازدهی فعالیت‌ها بالا رفته و در عین حال در بخش زیادی از هزینه‌ها صرفه‌جویی خواهد شد. به همین منظور معاونت برنامه‌ریزی رکن مهمی در سازمان است و باید وظیفه سینرژی را برعهده بگیرد. 

مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به وضعیت تحول سود در حدود 60 تا 70 سال گذشته یادآور شد: در دهه 40-50 میلادی قرن گذشته، عمده سود در «تولید» بوده و بخش کمی از آن در «نوآوری» و «فروش و بازاریابی» قرار داشت. حدود دهه 70-80 ارزش تولید کم شده و نوآوری و فروش و بازاریابی رشد یافتند. در دهه 90 به بعد نیز سود در تولید به حداقل رسیده و عمده سود در نوآوری و بازاریابی قرار گرفت. به عبارت دیگر امروزه در دنیا «اقتصاد دیجیتال» و «حوزه ICT» منجر به کسب سود خواهد شد. در واقع حوزه ICT می‌تواند ماشین اقتصاد دولت را از گِل به بیرون کشیده و محرک آن باشد. به عبارت دیگر اگر دولت بخواهد در سال‌های آتی در حوزه‌ای سرمایه‌گذاری کند که از آن درآمد داشته باشد، آن حوزه، ICT خواهد بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه به معرفی پارک فاوا پرداخت و گفت: رسالت کلان پارک فاوا، توسعه اقتصادی و تعمیق تکنولوژی شرکت‌ها با هدف افزایش توان رقابت‌‏پذیری است. به همین دلیل از یک جنبه پارک‏‌ها را باید نسل جدیدی از سازمان‌‏های پژوهشی تلقی نمود که در آن به ‏جای محققین مستخدم دولت، محققین شاغل در بخش خصوصی به انجام تحقیقات مشغول‌اند.

مشاور وزیر و رئیس پارک فناوری ارتباطات و اطلاعات مهم‌ترین وجه تمایز پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات با دیگر پارک‌های فناوری را در «کارکرد پارک فاوا» دانست و تصریح کرد: دیگر پارک‌ها تنها به مسئله تقاضا می‌پردازند اما پارک فاوا وظیفه تولید و عرضه کالا را به بازار فروش دارد. به عبارتی پارک فاوا یک پارک استارتاپی نیست، بلکه پارکی است که میزبان شرکت‌های توسعه یافته و دارای محصول است.

وی در خصوص جایگاه پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات در زیست‌بوم و اکوسیستم نوآوری خاطرنشان کرد: پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات از نوع پارک‏‌های سمت بازار بوده و مکمل وظایف پارک‌‏های سمت عرضه محسوب می‌‏شود.

رئیس پارک فناوری ارتباطات و اطلاعات مأموریت پارک فاوا را «کمک به رشد شرکت‌های جوان حوزه ICT  و تبدیل آ‌‌ن‌ها به شرکت‌های توسعه‌یافته»، «توسعه تعاملات بین‌المللی صنایع ICT ایرانی»، «جذب نخبگان و معکوس‌سازی روند مهاجرت نخبگان» و «شبکه‌سازی مراکز رشد کشور و اتصال شرکت‌های رشد یافته در مراکز رشد به بازار» عنوان کرد.

دکتر صدیق دامغانی‌زاده «پروژه‌های پیشران»، «برنامه‌های عملیاتی»، «آزمایشگاه‌‏ها و تجهیزات»، «ارزیابی و کنترل دوره‏‌ای شاخص‏‌ها» و «خدمات» را مؤلفه‌های اصلی پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات دانست و تصریح کرد: صادرات داده‌های فرهنگی و هنری، ارائه خدمات ابری و صادرات این خدمات به کشورهای منطقه، کاربرد IOT  در مسائل امنیت غذایی، مدیریت مصرف آب و شهر هوشمند و ایجاد زیرساخت‌های سیستم عامل باز و فراگیر نمودن کاربرد آن در ایران و کشورهای فارسی زبان منطقه از پروژه‌های پیشران پارک فاوا هستند.

وی برنامه‌‏های عملیاتی پارک فاوا را به دو بخش عمومی و ویژه تقسیم کرد و گفت: توسعه شرکت‌‏های جوان، شبکه توسعه اقتصاد دیجیتال و برنامه بین‌المللی‌‏سازی از برنامه‌های عمومی پارک و خوشه‌‏های نوآوری به روش نوآوری باز، برنامه توسعه زنجیره تأمین و... از برنامه‌های ویژه پارک هستند.

مشاور وزیر و رئیس پارک فناوری ارتباطات و اطلاعات ادامه داد: در پارک فاوا آزمایشگاه‌های تخصصی مختلفی مانند آزمایشگاه محاسبات سریع، آزمایشگاه انیمیشن، آزمایشگاه خدمات ابری، آزمایشگاه کاربرد IOT در تولید محصولات کشاورزی(با همکاری دانشگاه تهران)، آزمایشگاه حمل و نقل با پهپاد(با همکاری پُست) و آزمایشگاه سنجش از راه دور(با همکاری سازمان فضایی) نیز حضور داشته و به فعالیت مشغول‌اند.

دکتر صدیق دامغانی‌زاده «شاخص رشد اقتصادی سالانه»، «شاخص نیروی دانش کار»، «شاخص عمق فناوری» و  «شاخص صادرات محصول و خدمات» را جزو شاخص‌های ارزیابی و کنترل دوره‏‌ای عنوان کرد و افزود: شاخص رشد اقتصادی سالانه نشان دهنده میزان درآمد سالانه به درآمد سال قبل است و در سطح شرکت و پارک محاسبه و به صوت سالانه اعلام می‌‏شود. شاخص نیروی دانش کار نشان‌دهنده میزان نیروی کار فعال و سطح دانشی آن‏‌ها است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به تاریخچه ایجاد پارک‌های علم و فناوری گفت: موضوع پارک‌های علم و فناوری، نه تنها در ایران بلکه در جهان موضوعی بدیعی است. مفهوم پارک‌های علم و فناوری اولین بار در سال‌های آغازین دهه هفتاد شمسی در استان اصفهان مطرح شد. در آن زمان با پیشنهاد اولیه ذوب آهن اصفهان برای ایجاد یک شهرک تحقیقاتی در بخشی از زمین‌های کارخانه مذکور حرکتی با مدیریت استانداری آغاز گردید که در نهایت به تأسیس شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان به عنوان اولین پارک علم و فناوری ایران منجر شد. الگوی اصلی پارک‌های علم و فناوری در آن زمان تسوکوبای ژاپن و دایدوک کره جنوبی بوده و دستیابی به چنین پارک‌هایی رؤیا محسوب می‌شد.

وی هفت مرحله را در فرآیند تولد و رشد پارک‌های علم و فناوری در کشور مؤثر دانست و تصریح کرد: مرحله اول «دوره فکر اولیه تا تأسیس شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان» است. در این دوره نگاه غالب ایجاد شهرک علمی تحقیقاتی با الگوی شهرک دایدوک کره جنوبی و یا تسوکوبای ژاپن بود. در این الگو باید مبالغی بین چهار تا ده میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دولتی انجام می‌شد و سپس دانشمندان برجسته کشور در این شهرک به تحقیق و توسعه می‌پرداختند. در این دوره تمامی حمایت مالی مورد نیاز برای پیشبرد مطالعات و کارهای اولیه توسط صنایع استان اصفهان و به طور خاص ذوب آهن و فولاد مبارکه تأمین می‌شد و دانشگاه صنعتی اصفهان نیز نقشی محوری در تولید فکر ایفا می‌نمود.

مشاور وزیر و رئیس پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات مرحله دوم را «دوره تأسیس شهرک و آغاز فعالیت عملیاتی» عنوان کرد و گفت: در این دوره که مصادف با سال‌های 77 الی 80 بود، شهرک با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تأسیس شده و با ردیف بودجه‌ای کمتر از سیصد میلیون تومان (تقریباً دو تا سه برابر بودجه پژوهشی دانشگاه‌های رده یک کشور در آن زمان) آغاز به کار کرد. این میزان بودجه به روشنی نشان می‌داد که الگوی تفکری ایجاد شهرکی شبیه به دایدوک کره و یا تسوکوبای ژاپن قابل تحقق نیست.

دکتر صدیق دامغانی‌زاده با اشاره به پارادایم شیفت انجام شده در شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان خاطرنشان کرد: با توجه به ظرفیت‌های موجود، از رؤیای ایجاد دایدوک و تسوکوبای ژاپن در ایران خارج شده و به ایجاد مراکز رشد با همراهی جوانان آماده به کار اما بدون پول و سرمایه فکر کردیم. با توجه به اینکه نقطه عزیمت اصلی در توسعه ایران، جوانان تحصیلکرده و نه سرمایه گذاران بزرگ هستند و از طرف دیگر اینکه فناوری باید در بخش خصوصی توسعه یابد. براساس این تغییر باور، برنامه کاری شهرک تحقیقاتی اصفهان به کمک به رشد هسته‌ها و شرکت‌های نوپای فناور تغییر یافت. این پارادایم شیفت را شاید بتوان یکی از اصلی‌ترین نقاط عطف در توسعه موفق پارک‌ها در کشور محسوب نمود. براساس این تفکر جدید اولین مرکز رشد کشور در اواخر دهه هفتاد در شهرک اصفهان شروع به فعالیت نمود.

وی که خود از پایه گذاران اولیه پارک های علم و فناوری در ایران محسوب می شود، «آغاز جهش حرکت پارک‌ها در کشور با توجه ویژه مقام معظم رهبری» را مرحله سوم تولد و رشد پارک‌های علم و فناوری در کشور عنوان کرد و یادآور شد: مقام معظم رهبری در بازدیدی که سال 79 از استان اصفهان و نمایشگاه توانمندی‌های استان با شهرک علمی تحقیقاتی داشتند، به شدت از آن استقبال نموده و از آن به عنوان حرکتی زیربنایی برای توسعه روشمند ارتباط دانشگاه، صنعت و نیز توسعه فناورانه اقتصاد ایران نام بردند. حمایت مقام معظم رهبری نقطه عطف و محرک ایجاد و توسعه پارک‌های علم و فناوری در ایران بود.

مشاور وزیر و رئیس پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات افزود: مقام معظم رهبری در همان سفر هیئتی را برای بررسی کارکرد شهرک مأمور نموده و پس از دریافت گزارش هیئت در یکی از سخنرانی‌هایشان مفصلاً در خصوص نقش مهم پارک‌های علم و فناوری در توسعه کشور اعلام نظر فرمودند و پس از آن نیز موضوع را برای پیگیری به شورای عالی انقلاب فرهنگی سپردند. متعاقب این اقدامات، سازمان برنامه و بودجه وقت و نیز وزارت عتف توسعه کمّی و کیفی پارک‌های علم و فناوری را در دستور کار خود قرار داده و در همین دوران با انجام پاره‌ای اصلاحات و اعطای اختیارات لازم، شعبات استانی سازمان پژوهش‌های علمی کشور به پارک‌های علم و فناوری مستقل تبدیل شدند.

دکتر صدیق دامغانی‌زاده «ایجاد پارک پردیس با الگویی متفاوت» را مرحله چهارم تولد و رشد پارک‌های علم و فناوری در کشور بیان کرد و گفت: در همین دوران و با پیگیری‌های مرحوم کازرونی(وزیر مسکن اسبق کشور) و حمایت‌های نهاد ریاست جمهوری، پارک پردیس با رویکردی جدید در کشور شکل گرفت. این پارک سعی کرد تا توجه خود را بیشتر به حمایت، رشد و توسعه شرکت‌های متوسط معطوف کند؛ تا جایی که با توجه به این مأموریت در آغاز حرکت خود نسبت به تأسیس مرکز رشد اقدام نکرد. این تجربه ارزشمند، کشور را با مسائل توسعه فناورانه شرکت‌های متوسط آشنا نموده و مسیر جدیدی را در این راه باز کرد.

وی تصریح کرد: توسعه اختیارات و مزایای پارک‌ها در قانون برنامه چهارم، مرحله پنجم تولد و رشد پارک‌های علم و فناوری در کشور است. با تصویب قانون برنامه چهارم در انتهای دولت هشتم، شرکت‌های مستقر در پارک‌ها از مزایای مناطق آزاد برخوردار شدند که این قانون تأثیر قابل توجهی در توسعه و تعمیق توسعه و حرکت پارک‌ها ایفا نمود.

مشاور وزیر و رئیس پارک فاوا «توسعه کمّی و کم رنگ شدن مأموریت اصلی پارک‌ها» را مرحله ششم تولد و رشد پارک‌های علم و فناوری در کشور دانست و گفت: در دولت‌های نهم و دهم، با توسعه کمّی پارک‌ها، تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و تأسیس صندوق شکوفایی و نوآوری، قدم‌های قابل توجهی در توسعه اکوسیستم نوآوری کشور برداشته شد. هرچند عدم تحقق مفاد برنامه چهارم در خصوص حمایت دولت از تحقیقات بخش خصوصی و جایگاه پارک‌های علم و فناوری در این موضوع عملاً موجب شد تا مأموریت اصلی پارک‌ها در اذهان برنامه‌ریزان کشور کم‌رنگ شود. در این زمان عملاً پرچم حمایت و هدایت از ایده پارک‌ها به دوش سازمان‌ مدیریت و برنامه ریزی وقت بود و اگر دفتر پژوهش و فناوری سازمان در این مدت دست از حمایت پارک‌ها برمی‌داشت و یا به مأموریت آن‌ها اصرار نمی‌ورزید، شاید امروز چیزی از پارک‌های علمی و فناوری در کشور باقی نمانده بود.

دکتر صدیق دامغانی‌زاده «تولد پارک‌های فناوری سمت بازار» را مرحله هفتم تولد و رشد پارک‌های علم و فناوری در کشور عنوان کرد و یادآور شد: در آغاز دولت یازدهم و با توجه به مشاهده مشکلات موجود برای ارتباط شرکت‌های متولد شده در پارک‌های علم و فناوری کشور برای ارتباط با بازار که همگی به استثناء پارک پردیس ریشه در سمت عرضه علم و فناوری یا وزارت عتف داشتند، ایده تأسیس پارک در وزارتخانه‌های نیرو و ارتباطات و فناوری اطلاعات جوانه زد. در این مسیر، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در انجام اقدامات پیشی گرفته و با کسب مجوز لازم و خرید زمین مناسب پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات را از سال 1396 تأسیس کرد.

وی ادامه داد: مأموریت اصلی این پارک وارد نمودن شرکت‌های جوان حوزه ICT به بازارهای ملی و بین المللی، ایجاد شبکه‌ای از پارک‌ها، مراکز رشد و شتابدهنده و حمایت از آن‌ها با هدف کمک به ایجاد شرکت‌های جوان و جذب و حفظ نخبگان در حوزه ICT تعیین شد. در همین دوران و متعاقب اقدامات وزارت ICT، وزارت نفت و جهاد کشاورزی نیز مجوز تأسیس پارک خود را دریافت نمودند. تعریف صحیح کارکرد این پارک‌ها و نقش مکمل آن‌ها نسبت به پارک‌های موجود از دستاوردهای مهم در توسعه و تکمیل سامانه نوآوری ملی محسوب می‌شود.

مشاور وزیر با اشاره به نقش مکمل پارک‌های علم و فناوری در کنار پارک‌های علم و فناوری وزارت عتف تأکید کرد: تقریباً تمام پارک‌های دنیا به استثنای کشور چین، با رویکرد پارک‌های وابسته به وزارت عتف شکل گرفته‌اند. رویکرد کشور چین «جمعیت زیاد، نیروی کار ارزان و جذب صنایع خارجی به داخل» بود؛ بنابراین هدف و مسئله اول، کار کردن در سمت بازار است. لازم به ذکر است که پارک فاوا تکرارکنندۀ پارک‌های وزارت عتف نبوده و مکمل آن‌ها است.

رئیس پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات تصریح کرد: یک نوع از شرکت‌های موجود در پارک‌ها، شرکت‌های مهاجرت کرده به پارک‌ها هستند. به طور کلی پارک‌ها باید شرایطی را فراهم کنند تا شرکت‌ها به لحاظ عمق تکنولوژی و توسعه اقتصادی رشد یابند. نوع دیگر، شرکت‌های متولد شده در پارک‌ها هستند که یکی از سخت‌ترین قسمت‌های پارک‌داری است.

وی ادامه داد: باید در این عرصه عزم جدی وجود داشته باشد که استارتاپ‌ها شکل بگیرند و خوشه‌سازی اتفاق بیفتد. به همین دلیل اگر شرکت‌ها بتوانند خوشه‌سازی را رقم بزنند، پارک گرنت رشد استارتاپ‌ها و هسته را اعطا خواهد کرد. پارک در سال‌های اخیر مارکت و بازار ارائه سرویس‌های دولتی را توسعه داده است؛ به همین دلیل خوشه‌ها باید اطراف دارندگان بازار شکل بگیرد.

دکتر صدیق دامغانی‌زاده با اشاره به سابقه مدیریتی خود در پارک های علم و فناوری مختلف کشور، رسالت کلان پارک‌های علم و فناوری را توسعه اقتصادی و تعمیق تکنولوژی شرکت‌ها با هدف افزایش توان رقابت پذیری دانست و یادآور شد: براین اساس پارک‌های علم و فناوری را باید نسل جدیدی از سازمان‌های پژوهشی تلقی نمود که در آن به جای محققین مستخدم دولت، محققین شاغل در بخش خصوصی به انجام تحقیقات مشغول‌اند. به عبارت دیگر پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات از نوع پارک‌های سمت بازار بوده و مکمل وظایف پارک‌های سمت عرضه محسوب می‌شود.

لازم به ذکر است؛ دکتر چیت‌ساز، سرپرست معاونت توسعه بازار؛ مهندس یزدان پناه، معاونت توسعه فناوری؛ دکتر احمدی، مدیرکل امور مالی؛ مهندس رضایی، مدیر دفتر فنی و خدمات شهری؛ مهندس جعفری، مدیر مرکز توسعه فناوری؛ آقای قائمی، مدیر برنامه ریزی؛ دکتر قارون، مدیر پذیرش و ارزیابی؛ آقای قلی نژاد و غلامی، واحد حراست؛ دکتر اهوازی، مدیر انفورماتیک؛ هیئت همراه از دفتر نظارت و امور مجامع؛ اداره کل برنامه و بودجه و دفتر بررسی اقتصادی در این جلسه حضور داشتند.